ΤΟ ΣΤΟΜΑ, Ο ΚΑΘΡΕΦΤΗΣ ΤΗΣ ΥΓΕΙΑΣ ΜΑΣ

Εισαγωγή

Η ακτινοθεραπεία κεφαλής και τραχήλου, η χημειοθεραπεία, οι σύγχρονες βιολογικές θεραπείες, η ανοσοθεραπείαμπορεί να εμφανίσουν επιπλοκέςστο στόμα,τόσο κατά τη διάρκεια όσο και μετά την θεραπεία. Οι επιπλοκές προλαμβάνονται ή/και μειώνονται σημαντικά όταν το στόμα είναι καθαρό και εφαρμόζονται οι οδηγίες καλής στοματικής υγιεινής. Οι επιπλοκές του στόματος ταξινομήθηκαν για πρώτη φορά από ομάδα ειδικών του Εθνικού Ινστιτούτου Καρκίνου των ΗΠΑ και άλλων Φορέωντο 1990. Το Consensus του 1990 καταλήγει με συμπεράσματα και συστάσεις όπως:

Όλοι οι ασθενείς με καρκίνο κεφαλής και τραχήλου, συμπαγή όγκο σε άλλη θέση, και αιματολογικές κακοήθειες, θα πρέπει να υποβάλλονται σε εξέταση του στόματος και οδοντιατρική αξιολόγηση πριν την έναρξη της θεραπείας.
Οι επιπλοκές του στόματος στις αντικαρκινικές θεραπείες συστήνεται να περιληφθούν στα εκπαιδευτικά προγράμματα των Ιατρικών, Οδοντιατρικών και Νοσηλευτικών Σχολών.
Η άμεση συμμετοχή της οικογένειας στη φροντίδα του ασθενούς ενθαρρύνεται ώστε να επιτυγχάνεται η μέγιστη συμμόρφωση του ασθενούς στη θεραπεία.

Α.Επιπλοκές του στόματος στον ασθενή με καρκίνο

Οι επιπλοκές στη στοματική κοιλότητα εμφανίζουν ένα κοινό, γενικό πλαίσιο, με ειδικές διαφοροποιήσεις στον τύπο και την επίπτωση ανάλογα με το είδος της νεοπλασίας, τη θεραπεία αλλά και τον ασθενή.

Επιπλοκές στη στοματική κοιλότητα σε ασθενείς με καρκίνο στόματος, κεφαλής και τραχήλου

Ακτινο- και Χημειο-Βλεννογονίτιδα

Εμφανίζονται στο στόμα πληγές, που πονάνε και μειώνουν την ποιότητα ζωής. Ο πόνος και η επιβάρυνση του ασθενούς, που έχει αναπτύξει βλεννογονίτιδα στη στοματική κοιλότητα μπορεί να αναγκάσει σε διακοπή της θεραπείας ή μείωση της δόσης, θέτοντας σε κίνδυνο το θεραπευτικό αποτέλεσμα. Ακόμη, η αύξηση των αναγκών υποστήριξης του ασθενούς, η χορήγηση αντιβιοτικών, παρεντερικής διατροφής, αναλγητικών και οπιοειδών και η νοσηλεία στο νοσοκομείο αυξάνουν ή και διπλασιάζουν το κόστος της αντικαρκινικής θεραπείας.

Θεραπεία της βλεννογονίτιδας

Δεν υπάρχει ειδική θεραπεία για τη βλεννογονίτιδα του στόματος. Η έγκαιρη αναγνώριση τυχόν λοίμωξης ή/και η προφυλακτική αντιμικροβιακή αγωγή καιη μείωση του μικροβιακού φορτίου του στόματος, αποτελούν τις κύριες θεραπευτικές δυνατότητες. Αποφεύγουμε τα στοματοπλύματα που περιέχουν οινόπνευμα.

Πως θα βοηθήσουμε: Το καθαρό και υγρό στόμα είναι η πρώτη μας μέριμνα!

Συνιστώνται συνεχείς, όλη μέρα, πλύσεις με «1 λίτρο χαμομήλι, 1 κουταλάκι, κοφτό, σόδα και 1 κουταλάκι, κοφτό, αλάτι». Αρχίζουμε όταν αρχίσει η Ακτινοθεραπεία. Όταν, και αν, το στόμα πονέσει, αφαιρούμε αλάτι και σόδα.

Γιατί χρειάζονται οι πλύσεις; Διότι με τη θεραπεία μειώνεται το σάλιο, που είναι το μπάνιο του στόματος, προστατεύει το βλεννογόνο και ξεπλένει τις τροφές και τα βακτήρια, που κολλάνε στις πληγούλες, παράγοντας «τοξίνες», που τις επιδεινώνουν. Για να μην κουραζόμαστε, καθόμαστε στο τραπέζι, με την κανάτα με χαμομήλι, ξεπλένουμε και φτύνουμε, δίπλα, σε λεκανίτσα.

Λοιμώξεις

Με την καταπόνηση του στόματος, αλλά και με τη συνολική επιβάρυνση της ογκολογικής θεραπείας, μπορεί να αναπτυχθούν λοιμώξεις, οι οποίες πρέπει να διαγνωστούν και να αντιμετωπιστούν. Η πιο συχνή λοίμωξη είναι η καντιντίαση (μυκητίαση) του στόματος. Όσο πιο καθαρό είναι το στόμα και όσο πιο πολλές πλύσεις κάνουμε με το χαμομήλι, τόσο μειώνεται η πιθανότητα της καντιντίασης. Η ερπητική λοίμωξη μπορεί επίσης να αναπτυχθεί και να επιδεινώσει τις πληγές της ακτινοθεραπείας. Θεραπεύεται με κατάλληλη αγωγή, με άμεση ανακούφιση του ασθενή.

Πως θα βοηθήσουμε: Θα αναφέρουμε τα συμπτώματά μας και ο ειδικός γιατρός θα διαγνώσει και θα θεραπεύσει τις λοιμώξεις.

Ξηροστομία

Είναι αποτέλεσμα της μείωσης του σάλιου από την επίπτωση της ακτινοθεραπείας στους σιαλογόνους αδένες. Η ξηροστομία δυσκολεύει την ομιλία, το φαγητό, τον ύπνο, αλλά και όλες τις λειτουργίες του στόματος, την επικοινωνία, την εργασία και μειώνει την ποιότητα ζωής. Με τις νέες τεχνικές ακτινοθεραπείας μπορεί να μειωθεί η βαρύτητα της ξηροστομίας. Συστήνονται συχνές, μικρές «γουλιές» νερού και η αποφυγή αεριούχων αναψυκτικών.

Η ανάπτυξη λοιμώξεων, κυρίως καντιντιάσεων και ο πολυτερηδονισμός των δοντιών είναι άλλες δυσμενείς επιπτώσεις της ξηροστομίας. Ο πολυτερηδοντισμός των δοντιών έχει ως επακόλουθο, εάν δεν ληφθούν προληπτικά μέτρα, να χρειαστούν εξαγωγές των δοντιών, με αύξηση του κινδύνου οστεοακτινονέκρωσης και την εμφάνιση επώδυνου τρισμού (δυσκολία στη διάνοιξη του στόματος), με περαιτέρω δυσκολίες στη λειτουργία του στόματος, στη λήψη τροφής και τη στοματική υγιεινή.

Τερηδόνες των δοντιών

Με την ακτινοθεραπεία μειώνεται το σάλιο, που είναι απαραίτητο και ξεπλένει τις τροφές και προστατεύει τα δόντια. Ακόμη, η ξηροστομία, ως αποτέλεσμα της μείωσης του σάλιου μας οδηγεί σε πιο μαλακές τροφές, σε περισσότερους υδατάνθρακες και κατανάλωση «γλυκών», με αποτέλεσμα να αυξάνεται ο κίνδυνος του τερηδονισμού των δοντιών.

Για την προστασία των δοντιών μας συστήνεται φθορίωση, με οδοντόπαστα υψηλής περιεκτικότητας φθορίου, μόλις αρχίσει η ακτινοθεραπεία. Αν μας τσούξειη φθοριούχος οδοντόπαστα, κάποια στιγμή, κατά την πορεία της ακτινοθεραπείας, χρησιμοποιούμε παιδική οδοντόπαστα. Όταν είναι καλά το στόμα, χρησιμοποιούμε πάλι τη φθοριούχο, για όσοδιάστημα έχουμε ξηροστομία.

Επιπλοκές στη στοματική κοιλότητα σε ασθενείς με συμπαγείς όγκους

Χημειοβλεννογονίτιδα

Εμφανίζεται με πληγές στο στόμα μετά την πρώτη εβδομάδα από τη χορήγηση της θεραπείας, Η επίπτωση είναι μικρή. Η σοβαρού βαθμού βλεννογονίτιδα δεν υπερβαίνει το 10%-15% των ασθενών, όμως ο συνολικός μεγάλος αριθμός των ασθενών, καθιστά τη χημειοβλεννογονίτιδα ένα σημαντικό ζήτημα τόσο την ποιότητα ζωής και την υγεία των ασθενών όσο και στην οικονομική επίπτωση της φροντίδας και των επιπτώσεων του κόστους φροντίδας της. Ομοια και οι λοιμώξεις στο στόμα, καντιντιάσεις και έρπητες και άλλες λιγότερο συχνές, απαιτούν ενημέρωση και αναφορά τους από τον ασθενή στο γιατρό ώστε να διαγνωστούν και να θεραπευτούν.

Στοματίτιδα στην ανοσοθεραπεία

Οι αντιδράσεις τύπου λειχήνα, ο πόνος, η ξηροστομία, οι λοιμώξεις αποτελούν επιπλοκές που μπορούν να εμφανιστούν και με την κατάλληλη αντιμετώπιση θεραπεύονται. Η προληπτική φροντίδα του στόματος περιλαμβάνει καλή στοματική υγιεινή, καθαρά ούλα και δόντια. Εάν εμφανιστεί ξηροστομία, θα προστατεύσουμε τα δόντια από την τερηδόνα με οδοντόκρεμα υψηλής περιεκτικότητας σε φθόριο.

Αναφέρουμε στο γιατρό μας εάν έχουμε ιστορικό ομαλού λειχήνα ή άλλου αυτοάνοσου νοσήματος στο στόμα. Η ανοσοθεραπεία μπορεί να ενεργοποιήσει και τα αυτοάνοσα νοσήματα του στόματος και να προκαλέσει πόνο στο στόμα, ουλορραγίες, κ.α. προβλήματα.

Επιπλοκές στη στοματική κοιλότητα σε ασθενείς με αιματολογικά νοσήματα

Στους ασθενείς αυτούς, η επιβάρυνση του αιμοποιητικού συστήματος είναι ιδιαίτερη και οι επιπλοκές, βλεννογονίτιδα και λοιμώξεις, αλλά και ξηροστομία στην περίπτωση της αλλογενούς μεταμόσχευσης, μπορεί να έχουν ιδιαίτερη βαρύτητα. Οι συστάσεις και η φροντίδα είναι ανάλογες με αυτές των ασθενών στα προηγούμενα κεφάλαια.

Οστεονέκρωση των γνάθων σε ασθενείς που λαμβάνουν παράγοντες στόχευσης και προστασίας των οστών.

Η νέκρωση των γνάθων είναι ασυνήθης αλλά δυνητικά σοβαρή επιπλοκή, αν δεν αντιμετωπιστεί έγκαιρα.

Η πτωχή στοματική υγιεινή, η ουλίτιδα και οι οδοντικές λοιμώξεις είναι οι κύριοι τοπικοί παράγοντες κινδύνου. Το καθαρό στόμα είναι η καλύτερη πρόληψη! Αν πονέσει κάποιο δόντι, το αναφέρουμε άμεσα στο γιατρό μας. Στην ιστοσελίδα της ΕΟΠΕ υπάρχει αναρτημένο φυλλάδιο με ειδικές οδηγίες για τα φάρμακα αυτά και την επίπτωσή τους στις γνάθους, www.Hesmo.gr

Β. Η υποστήριξη και φροντίδα του στόματος περιλαμβάνει τρεις περιόδους/άξονες:

Πριν την έναρξη της θεραπείας: Ο κατάλληλα εκπαιδευμένος οδοντίατρος θα αξιολογήσει την οδοντιατρική και στοματολογική κατάστασηκαι θα αντιμετωπίσει τα προβλήματα στο στόμα με στόχο τη «σταθεροποίηση των οδοντιατρικών προβλημάτων (stabilizationoforaldisease). Θα δοθούν οδηγίες στοματική υγιεινής και θα εκπαιδευτεί ο ασθενής στην κατάλληλη εφαρμογή και τήρησή τους

Κατά τη διάρκεια της θεραπείας: Ελέγχεται η στοματική κοιλότητα, σε συνεργασία με τους ιατρούς ογκολόγους με στόχο την έγκαιρη διάγνωση και αντιμετώπιση τυχόν λοίμωξης. Ο ασθενής ενισχύεται στην τήρηση της καλής στοματικής υγιεινής.

Μετά τη θεραπεία: Ο κατάλληλα εκπαιδευμένος οδοντίατρος συμμετέχει στην διεπιστημονική ομάδα παρακολούθησης. Αξιολογεί τη στοματική κοιλότητα, ελέγχει τη στοματική υγιεινή και ενισχύει τον ασθενή στην τήρηση των οδηγιών. Ακόμη, ο οδοντίατρος μπορεί να συμβάλλει στην πρώϊμη διάγωση τυχόν υποτροπής.

Συμπερασματικά, οι επιπλοκές στο στόμα κατά τις αντικαρκινικές θεραπείες μπορούν να: